Нисбатан камхарж турк дронларининг сўнгги можароларда қандай роль ўйнамоқда?
28 май куни Озарбайжон пойтахти Бокуда бўлиб ўтган кўргазмада “Байрактар” (“Байроқдор”) ТБ2 дрони билан суратга тушиш учун оломон жам бўлди. Бу ушбу учоқ 2014 йилда амалга оширган илк парвозидан кейин анча машҳурликка эришганини кўрсатади.
Ҳозиргача Украина қуролли кучлари томонидан 36 та ТБ2 самолётлари сотиб олинган. Украинада Байрактар дрони шарафига қўшиқ ёзилган ҳамда бир қанча ҳайвонларга Байрактар номи ҳам берилган.
Қолаверса, украиналик намойишчилар Байрактар қўшиғини куйлаб, рус аскарларини масхара қилаётгани акс этган видеолар ҳам тарқалган эди.
29 май куни Литва хайрия жамоатчилик фонди Украинага ТБ2 Байрактар дронларини сотиб олиш учун 5 миллион евро тўплаганидан сўнг, турк дронлари яна муҳокамалар мавзусига айланди.
ТБ2 Массачусетс Технология Институти битирувчиси Селчук Байрактар томонидан Туркияда ишлаб чиқилган. Селчукни ноёб ҳарбий учоғи ва танқидчиларга нисбатан баъзан кескин муносабатлари сабабли Илон Маскка ҳам қиёслашади.
Байрактар Байкар мудофаа компаниясининг технология бўйича бош директори бўлиб, 2016 йилда Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғоннинг қизига уйланиб, президентга куёв бўлди.
Байрактар ТБ2 оддий прopeллерли двигателда 27 соатгача ҳавода бўла олади ва базасидан 150 километргача узоқликка уча олиши мумкин. Шунингдек, дронни бир неча километр узоқликдаги зирҳли транспорт воситаларини юқори аниқликда йўқ қила оладиган тўртта "ақлли микроракеталар” билан жиҳозлаш мумкин.
Самолёт нисбатан арзонлиги ва қулайлиги учун ҳам инқилобий аҳамиятга эга. MQ-9 Reaper типидаги АҚШда ишлаб чиқарилган йирик ҳарбий дронлар ўн миллионлаб долларга тушади. Бундай технологияни сотиб олишга қодир бўлган мамлакатлар ҳам уни сотиб олишдан олдин юз марта чамалаб кўради.
Вашингтон фақат кам сонли ҳукуматлар билангина бундай турдаги ҳарбий савдоларни амалга оширади. АҚШнинг қимматбаҳо жанговар учувчисиз самолётлари "йўқотишга арзийдиган" дронлар туркумига кирмайдиган деб ҳисобланади.
Авторитар президент бўлган Эрдўғон бошқарувидаги Туркия ўз қуролларини бехавотир сотмоқда. Ҳозирда ТБ2 дронларидан камида 11 мамлакат ҳарбий тузилмалари фойдаланмоқда. Яна бир қанча давлатлар етказиб берилишини кутмоқда. Польша Туркия дронларини сотиб олган Европа Иттифоқидаги биринчи давлат бўлди.
Байрактар ТБ2 нинг нархи ошкор қилинмаган. Аммо, яқинда ўтказилган краудфандинг кампаниясининг литвалик ташкилотчилари битта самолёт учун 5 миллион евро етарли эканлигини айтишди. Дрон билан бирга кўчма қўмондонлик пункти ҳам етказиб бериладими ёки йўқ ҳозирча номаълум.
ТБ2 дронлари Туркия томонидан курд жангариларига қарши "аксилтеррор" операцияларида ва Ливияда давом этаётган фуқаролар урушида фойдаланилган. Аммо дронларнинг ҳалокатли таъсири 2020 йилги Тоғли Қорабоғдаги можарода, Озарбайжон ҳарбийлари томонидан этник арман кучларига қарши қўлланганида кўпроқ намоён бўлди.
Озарбайжон томонидан эълон қилинган ўнлаб видеоларда, арман жангчилари дарахтлар ёки тепаликлар ортидаги автомобилларга берилган ракета зарбаларидан сўнг қочаётгани тасвирланган.
2020 йилда Озодлик билан суҳбатлашган арман жангчиси Тоғли Қорабоғда Озарбайжоннинг оммавий ҳужуми чоғида осмонда учувчисиз дронлар “мунтазам” айлангани ҳамда арман аскарлари якка “мудофаа” сифатида Байрактар ракеталарига қарши очиқ майдонда ёлғиз юришга мажбур бўлганини сўзлаб берган. Биргина ҳарбий қиммат ракета билан ўлдирилишга арзимайди.
ТБ2 нинг Украина можаросига таъсири дастлаб сезиларлидек туюлди. Киев асосий нишонлар, жумладан, Россия ҳарбий-денгиз кучлари кемалари йўқ қилингани ҳақида бир нечта видеоларни жойлаштирди. Аммо, бора-бора бундай видеоларнинг чиқиши камайди. Рус ҳарбийлари эса ўнлаб ҳарбий дронларни уриб туширганини даъво қилди.
Украина президенти Владимир Зеленский секин учадиган ва осонгина аниқланадиган дрон Россия зенит тизимлари учун тайёр ўлжага айланаётганига ишора қилиб, ҳаво ҳужумидан мудофаа "тарихи" деганда, "Байрактарга ва ҳар қандай техникага ҳурмат билан, мен сизга очиқ айтаманки, бу бошқа уруш”, дея таъкидлади.
"Дронлар ёрдам бериши мумкин, аммо улар устунлик бермайди", дея қўшимча қилди у.
