Қароргоҳи Австралияда жойлашган Walk Free Foundation эълон қилган Глобал Қуллик индекси тадқиқотчилари шундай хулосага келдилар. Ҳисобот муаллифлари Тошкент ҳукумати томонидан ҳар йили миллионлаб фуқаронинг мажбуран пахтага даласига ҳайдалишини замонавий қулликнинг энг аянчли кўриниши деб баҳоладилар.
Walk Free Foundation ҳозирги авлодлар умри давомида жаҳондаги қулликка барҳам бериш мақсадида глобал миқëсдаги бу муаммога оид жиддий тадқиқотлар олиб бораëтган ноҳукумат гуруҳидир.
Жамғарма ҳар йил эълон қиладиган ҳисоботда жаҳондаги қуллик манзараси бор кўринишида тасвирланар экан¸ тадқиқотчилар бу муаммони ҳал қилиш борасидаги ҳукуматлар сиëсатига баҳо берадилар.
- Aйни кунларда жаҳон бўйлаб 29 миллион 600 минг одам қулликда яшамоқда. Муаммога ечим топиш учун биз бугун қанча одамнинг¸ қаерда қулликда қолаëтганини аниқ билишимиз керак. Биз қуллик муаммосига худди касалликка қарагандек қараймиз. Унга даво топиш учун аввало касаллик аломат ва сабабларини аниқловчи тадқиқот ўтказиш керак. Биз қилаëтган иш айни шундай – замонавий қуллик хасталигига даво топишга ëрдам берувчи тадқиқотдир¸ дейди ҳисобот муаллифи¸ профессор Kevin Bales Озодлик билан суҳбатда.
Дунëнинг 162 давлатидаги қуллик муаммоси таҳлил этилган бу йилги ҳисоботда Ўзбекистон глобал миқëсда қуллик кучайган давлат деб топилди ва 47 поғонага қўйилди.
Ўзбекистоннинг қуллик кенг тарқалган давлатлар сирасига киритилишининг бош сабаби¸ ҳисобот муаллифлари таъкидича¸ Тошкент ҳукуматининг миллионлаб фуқарони ҳар йил пахта мавсумида мажбуран далага ҳайдашидир:
- Кейинги пайтларда Ўзбекистон ҳукуматининг пахта мавсумида талабалар меҳнатидан мажбурий фойдаланаëтгани жаҳон миқëсида эътирозга сабаб бўлмоқда. Ўзбекистондаги вазият ниҳоятда ўзига хосдир. Миллий ҳукумат одамларни мажбуран меҳнатга чиқариб¸ чиқмаганларни таҳдид ва тазйиқлар билан қўрқитар экан¸ бу вазиятда давлатнинг ўзи қулдор ролини бажараëтган бўлиб чиқади.
Бугун дунë бўйлаб Ўзбекистондаги бундай вазиятдан хавотирга тушаëтганлар сони кўпайиб бормоқда. Ҳукумат бундай хавотирларга жавобан¸ бу қуллик эмас¸ ўзбекистонликларнинг ватанга хизматидир¸ деган чиройли баëнот билан жавоб қайтармоқда. Аммо мен ҳукуматнинг бундай иддаосига европаликлар Африкани босиб олганларидан кейинги вазиятни эслатиш орқали жавоб бермоқчиман. Ўшанда ҳам босқинчилар маҳаллий халқни зўрлик ва қўрқитиш орқали қулдек ишлатиб¸ буни уларнинг ватан олдидаги кўнгилли хизмати дея тақдим этган эди. Аммо бу давлат томонидан жорий этилган қуллик эди. Бугунги Ўзбекистонда ҳам айни шундай вазият ҳукм сурмоқда¸ дейди ҳисобот муаллифи¸ профессор Kevin Bales Озодлик билан суҳбатда.
Айни рейтингда Тожикистон 70-ўринни (23 мингдан 25 минггача), Қирғизистон 81-ўринни (15 мингдан 17 минггача), Туркманистон 83-ўринни (14 мингдан 15 минггача), Қозоғистон эса 85-ўринни (44 мингдан 49 минггача) эгаллади.
Жаҳон қуллик рейтингида Ўзбекистондан миллионлаб муҳожирлар меҳнат қилаётган Россияга 49-ўрин ажратилган (490 мингдан 540 минггача) ва у Ўзбекистонга қўшни позициядан жой олди.
Ҳисобот муаллифлари таъкидича¸ Россия ҳукумати ва маҳаллий аҳолисининг меҳнат муҳожирларига нисбатан негатив муносабати ва муҳожирларнинг ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоясиз қолаëтгани боис¸ Россияда қулликка тушаëтганларнинг аксари собиқ иттифоқдош республикалардан келган ишчи-мигрантлардир. Россияга келиб қулликка тушаëтганларнинг аксарини¸ ҳисоботга кўра¸ яна ўзбекистонликлар ташкил этади.
Global Slavery Index 2013 муаллифлари қуллик даражаси юқори бўлган мамлакатлар қаторига Мавритания, Ҳаити, Покистон, Ҳиндистон, Непал, Молдавия, Кот-д'Ивуар, Гамбия ва Габон кабилар киритилди.
Қуллик даражаси энг паст бўлган мамлакатлар эса, рейтинг муаллифларига кўра, Исландия, Ирландия ва Буюк Британия кабилардир. Дания, Финляндия, Люксембург, Норвегия, Швеция, Швейцария ва Янги Зеландия ҳам қулликдан холироқ мамлакатлар қаторига қўшилди.
Замонавий қуллар сони бўйича рейтингда 1-ўринни Ҳиндистон эгаллади. Бу ерда 13 миллион 300 мингдан 14 миллион 700 минггача бўлган киши асоратдадир. Иккинчи ўринни Хитой (2 миллион 800 миндан 3 миллион 100 минггача), учинчи ўринни эса Покистон (2 миллиондан 2 миллион 200 минггача) эгаллади.
Walk Free Foundation тадқиқотчилари, “замонавий қуллик” тушунчасига қарз берувчиларга қарамлик ҳамда никоҳ боғлашга мажбурлаш кабиларни ҳам киритганлар.